Lokale Energie Monitor 2022: verzadiging in aantal energiecoöperaties maar aantal leden groeit
Opening Windpark Weert ©Windpark Weert
Nederland telt in 2022 totaal 705 energiecoöperaties, een groei van 1%. Er is een verzadigingspunt bereikt. Wel groeit het aantal leden. Dat blijkt uit de achtste Lokale Energie Monitor van klimaatstichting HIER in samenwerking met Energie Samen, die vandaag tijdens het Evenement HIER opgewekt werd gepresenteerd.
De Lokale Energie Monitor geeft jaarlijks zicht in het aantal energiecoöperaties, hun projecten en activiteiten. De coöperaties houden zich met vrijwel alle aspecten van de energietransitie bezig: energieopwekking, -besparing, -opslag en -handel.
Groei energiecoöperaties stabiliseert
Nederland telt op dit moment in totaal 705 energiecoöperaties. Dat is net iets meer (1%) dan eerdere jaren, de groei stabiliseert. Meerdere coöperaties werken inmiddels met betaalde krachten en ze werken meer met elkaar samen: lokaal, regionaal, provinciaal en landelijk.
Er is een verzadigingspunt bereikt nu in bijna 86% van de gemeenten een energiecoöperatie actief is. In totaal hebben die projecten ongeveer 120.000 leden, een toename van 8 % ten opzichte van 2021 en wekken ze stroom op voor ongeveer 420.000 huishoudens.
Sterke groei collectieve zonprojecten
Met name zonprojecten laten een groei zien, na een korte dip in 2021. Ruim tweederde (68%) van alle coöperaties werkt aan zonne-energieprojecten en 59% heeft een operationeel project. In 2022 zijn 160 nieuwe projecten gerealiseerd, waardoor het collectieve zonvermogen met 25% (55,7 MWp) is toegenomen, naar 272 MWp. Het grootste aantal projecten is op daken gerealiseerd (92%). In 2022 zijn 18 nieuwe collectieve zonnevelden in gebruik genomen, waarvan één op water. In totaal zijn er 1.093 collectieve zonprojecten en daarnaast staan er maar liefst 312 projecten in de planning voor de komende twee jaren, goed voor 243 MWp.
Windprojecten
Van alle coöperaties werken 87 coöperaties (12%) actief aan windprojecten. In 2022 zijn er twee nieuwe coöperatieve windparken bijgekomen, in Arnhem (Windpark Koningspleij) en Weert. De twee Friese dorpen Reduzum en Tzum, beide windpioniers uit de jaren negentig, hebben hun dorpsmolens vervangen.
Het totale coöperatieve windvermogen is met 20,4 MW toegenomen (7% ten opzichte van 2021). Deze groei ligt lager dan het jaar ervoor, toen 76,5 MW werd toegevoegd. Er is 315,6 MW collectief windvermogen operationeel op land. De Zeeuwse coöperaties Deltawind en Zeeuwind zijn samen voor 60% eigenaar van Windpark Krammer. Ze hebben verreweg het meeste coöperatieve windvermogen in handen in Nederland, namelijk 44%.
Het aandeel collectieve wind is 5,0% van het totale wind-op-landvermogen in Nederland2. Er zit 28 MW nieuw collectief windvermogen in de planning. Deze windturbines zijn in aanbouw (13,5 MW) of de bouw ervan wordt voorbereid (14,6 MW). Verderop in de pijplijn wacht nog 36,3 MW op een uitspraak van de Raad van State en/of definitieve financiering.
Als alles doorgaat neemt het totaal geplaatste, coöperatieve windvermogen tussen 2023 en 2025 toe tot 380 MW. Er is daarnaast nóg minstens 104 MW in voorbereiding; de initiatiefnemers bereiden zich voor op de planprocedure of zitten daar al middenin.
Coöperatief windvermogen per provincie en projectfase (MW) Bron: Lokale Energie Monitor 2022 /Flourish team
In 2022 werken 78 coöperaties aan het ontwikkelen van een collectief warmteproject.
Investeren
Tot nu toe lukt het de coöperaties om genoeg mensen (en bedrijven) te vinden die bereid én in staat zijn om mee te investeren in wind- en zonprojecten. De toegang tot andere financiering is de afgelopen jaren sterk verbeterd.
Voor collectieve warmteprojecten blijft dat lastiger. Naar schatting hebben burgers ongeveer 140 miljoen euro geïnvesteerd in de wind -en zonprojecten die nu operationeel zijn.
Opbrengsten
De opbrengsten (na aftrek van kosten) komen beschikbaar als rendement voor investeerders, voor investeringen in nieuwe projecten en voor de omgeving.
Aan de hand van een steekproef is de schatting dat de coöperaties samen gemiddeld rond de 0,5 tot 1 miljoen euro per jaar in fondsen voor de omgeving storten. In 2022 was dat méér dan gemiddeld, want Betuwewind alleen al stortte ruim 600.000 euro in een duurzaamheidsfonds voor lokale projecten.
De stijging van de energieprijzen zorgde afgelopen jaar bij sommige projecten voor meer inkomsten van de verkoop van hun energie.
Gijs Termeer, directeur bij Klimaatstichting HIER: “In 2022 zagen we wat de opbrengst van lokale energiecoöperaties voor de omgeving kan betekenen. Denk bijvoorbeeld aan het grote duurzaamheidsfonds (€600.000) van BetuweWind dat naar onderwijspakketten en projecten voor lokale warmtetransitie en energiearmoede gaat. Of Windpark Nijmegen-Betuwe, die in totaal €47.000 uitkeerde aan bijvoorbeeld een AED, fietsenrekken, een ecologische moestuin en een speeltuin. Hierin zie je ook de kracht van lokaal: de baten worden met de omgeving gedeeld.”
Turbulentie op de energiemarkt
Het jaar 2022 was een turbulent energiejaar. De torenhoge energieprijzen hebben grote gevolgen voor de bedrijven en burgers. Het tekent de dynamische context waarbinnen de burgercollectieven werken, en waaraan zij zelf actief bijdragen.
Energiearmoede en een rechtvaardige, inclusieve energietransitie staan hoog op de agenda van coöperaties. De wens is dat zoveel mogelijk mensen profiteren van de opbrengsten van wind- en zonneparken en dat iedereen mee kan doen, ook mensen met een smalle beurs. Deelname kan vaak al met kleine bedragen. Coöperaties proberen energiearmoede ook tegen te gaan met steun uit hun omgevingsfondsen.
De turbulentie op de energiemarkt brengt een aantal ontwikkelingen in een stroomversnelling. Zo willen coöperaties lokaal vraag en aanbod bij elkaar brengen én meer zeggenschap krijgen over de hele keten.
Siward Zomer, coöperatief directeur bij Energie Samen: “In 2022 kwam de energietransitie in een stroomversnelling. Of het nu gaat over duurzame opwek of buurtwarmte, of het betaalbaar houden van energie of een systemische uitdaging zoals netcongestie. Veel van de oplossingen liggen op lokaal niveau. In bijna elke gemeente is er nu een energiecoöperatie die haar rol speelt. Die rol is belangrijk en wordt alleen maar belangrijker.”
Ook op het gebied van waterstof zijn nieuwe stappen gezet. In Lochem kregen eind 2022 de eerste monumentale woningen een cv-ketel die op 100% waterstof brandt en een aansluiting op een zuiver waterstof net. De lokale coöperatie is een van de initiatiefnemers.
In Zutphen werkt de Coöperatie GldH2, de eerste (en enige) waterstofcoöperatie van Nederland, aan plannen voor een waterstoffabriek.
Er zijn nog meer innovaties waar coöperaties mee bezig zijn. Bijvoorbeeld op het gebied van opslag, cable pooling, directe levering en mobiliteit met deelauto’s en laadpalen in coöperatieve handen. Bron: Lokale Energie Monitor 2022
Category: Windenergie
